Znajdź właściwe rozwiązanie
Program profilaktyki palenia tytoniu dla uczniów starszych klas szkoły podstawowej i gimnazjum realizowany w naszej szkole Zespole Placówek Oświatowych w Michałowie.
Współpraca z Państwową Inspekcją Sanitarną w Busku-Zdroju
Program profilaktyki palenia tytoniu “Znajdź właściwe rozwiązanie” adresowany jest do uczniów starszych klas szkoły podstawowej oraz gimnazjum. W tym okresie nauki gwałtownie wzrasta liczba dzieci i młodzieży próbujących po raz pierwszy zapalić papierosa. Odsetek młodzieży w Polsce rozpoczynającej palenie w wieku1: 1. 11 lat i mniej wynosi 13,8 % 2. 12 lat wynosi 9,2 % 3. 13 lat wynosi 9,6 % 4. 14 lat wynosi 11,3 % 5. 15 lat wynosi 9,7 % Niektórzy młodzi ludzie najpierw palą okazjonalnie, a potem czynią to w regularnych odstępach czasu, wkraczając na drogę pełnego uzależnienia od nikotyny. Odsetek młodzieży palącej papierosy codziennie zwiększa się wraz z wiekiem2: 1. 11 lat wynosi 0,8 % 2. 13 lat wynosi 3,0 % 3. 15 lat wynosi 12,4 % Codzienne palenie tytoniu przez młodzież wykazuje zróżnicowanie regionalne. Największy odsetek zanotowano w województwie świętokrzyskim - 20, 3 %, a najmniejszy w województwie podkarpackim - 5,1 %3. Konieczność interwencji w kierunku uchronienia przed inicjacją palenia tytoniu i wejścia w nałóg podyktowana jest również skumulowaniem w tym okresie życia wielu psychospołecznych czynników ryzyka palenia tytoniu, w tym m. in. socjodemograficznych, tj.: I. wiek i płeć ucznia; II. status społeczny, stan rodzinny i wykształcenie rodziców; III. problemy wieku dojrzewania; IV. czynniki środowiskowe; V. czynniki interpersonalne (palenie rodziców, rodzeństwa, rówieśników, zachowanie grup rówieśniczych, więzi społeczne); VI. normy i obyczaje środowiskowe, w tym reakcje rodziców na palenie tytoniu przez dziecko; VII. dostępność wyrobów tytoniowych. W ostatnich latach zwiększa się znaczenie roli szkolnych programów profilaktycznych, w tym profilaktyki palenia tytoniu. Poradniki z programami profilaktyki palenia tytoniu przeznaczone dla szkół, wydane w latach 1996-2000 ze środków Ministerstwa Zdrowia w ramach realizacji Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu, spotkały się z pozytywnym przyjęciem przez nauczycieli, pedagogów, pracowników promocji zdrowia, a także dyrektorów szkół podejmujących trud realizacji zadań w zakresie tworzenia szkoły wolnej od dymu tytoniowego. Stało się to zachętą do nawiązania efektywnej współpracy inicjatorów reprezentujących sektor zdrowia publicznego z psychologami i pedagogami wypracowującymi proponowane zajęcia warsztatowe. Biorąc pod uwagę specyficzne uwarunkowania palenia tytoniu przez uczniów starszych klas szkół podstawowych i gimnazjów autorzy poradnika koncentrują się głównie na psychospołecznych mechanizmach kształtujących postawy i zachowania. Program może być realizowany przez nauczycieli, pedagogów, a także przygotowanych liderów młodzieżowych. Prowadzanie zajęć programowych z udziałem liderów zalecane jest w klasach gimnazjalnych. W pierwszym rozdziale omówiono przebieg procesu uzależnienia od nikotyny, psychospołeczne czynniki ryzyka inicjacji palenia tytoniu i ogólne zalecenia programowe. Drugi rozdział zawiera propozycje zajęć warsztatowych, w których położono główny nacisk na uczenie rozpoznawania sytuacji usposabiających do podjęcia palenia, a przede wszystkim na rozwijanie umiejętności radzenia sobie z okolicznościami zwiększającymi ryzyko palenia tytoniu. W zależności od potrzeb, szkoła może modyfikować oraz rozwijać zajęcia prowadzone z młodzieżą oraz rodzicami uczniów. W realizacji programu należy zwrócić uwagę na te uwarunkowania palenia tytoniu przez młodzież w danej szkole, które mogą być pomocne przy programowaniu działań edukacyjnych w danej szkole.
TRENDY PALENIA TYTONIU
Wyniki badań przeprowadzonych w latach 1974-20044 na zlecenie Centrum Onkologii – Instytutu w Warszawie dotyczące postaw wobec palenia tytoniu dorosłej populacji Polaków wykazują, że zapoczątkowane w II połowie lat 80. postawy były kontynuowane w latach następnych, ale tempo niektórych zmian zmniejszyło się, a w niektórych grupach społeczno-demograficznych uległo zahamowaniu. Szczególnie wzrosła częstość palenia tytoniu wśród młodych kobiet (w 2007 roku do 32 %, gdy wcześniej paliło 28 %), a także obserwuje się zmniejszenie tempa spadku częstości palenia przez mężczyzn (z 39 % w latach 2000-2004 do 35 % w roku 2007).
Celem głównym programu jest:
zapobieganie paleniu tytoniu wśród uczniów starszych klas szkół podstawowych i gimnazjum.
Cele szczegółowe:
I. Integracja grupy. Wyróżnienie liderów. Uzasadnienie i wzmocnienie postaw zobowiązujących do nie palenia - warsztat I. II. Ukazanie funkcjonowania ludzkiego organizmu i jego potrzeb, a przede wszystkim konieczność odpowiedniego odżywiania i czystego powietrza – warsztat II. III. Przekazanie wiadomości o zachowaniach asertywnych, uczenie się rozpoznawania swych zachowań oraz uświadomienie mechanizmów nacisku grupowego wraz z nauczeniem się sposobów odmowy – warsztat III. IV. Uczenie rozpoznawania odczuć przeżywanych w sytuacjach trudnych, uświadomienie mechanizmów konfliktu, jak również uczenie umiejętności radzenia sobie z problemami – warsztat IV. V. Uczenie umocnienia poczucia własnej wartości w zbudowaniu pozytywnego myślenia o sobie i kształtowania ważnych umiejętności w kontaktach z ludźmi - warsztat V.
PRZEBIEG PROCESU UZALEŻNIENIA OD NIKOTYNY
Proces uzależniania dzieci i młodzieży od nikotyny przebiega w pięciu następujących po sobie fazach: 1. przygotowania, 2. próbowania, 3. eksperymentowania, 4. regularnego palenia, 5. uzależnienia.
W toku pierwszej fazy – przygotowania, kształtowane są postawy i przekonania o pożytkach płynących z palenia. W tym czasie dziecko, przebywając w otoczeniu osób palących – rodziców, rodzeństwa, zaczyna się „oswajać” z papierosem, postrzegać palenie jako czynność użyteczną, przybliżającą do dorosłości, sprzyjającą niezależności, pomagającą w sytuacjach trudnych, ułatwiającą przynależność do grupy rówieśników. Sięgając po pierwszego w życiu papierosa, dziecko wchodzi w fazę drugą – próbowania. Pierwsze papierosy wypala zazwyczaj pod presją rówieśników. Konsekwencje pierwszych prób palenia zależą od tego, w jakim stopniu doznania fizjologiczne w następstwie wypalenia pierwszych dwóch, trzech papierosów są negatywne, a także od tego, czy utrzymują się psychospołeczne czynniki usposabiające do kontynuowania palenia, oraz czy łatwy jest dostęp do papierosów. Powtarzanie palenia, choć jeszcze nieregularne, charakteryzuje trzecią fazę – eksperymentowania. W tym czasie dziecko sięga po kolejnego papierosa w szczególnych sytuacjach, takich jak spotkania koleżeńskie albo pod wpływem szczególnej osoby, np. najlepszego przyjaciela. Czynnikiem usposabiającym jest łatwy dostęp do tytoniu. Na szczęście, eksperymentowanie nie musi prowadzić do regularnego palenia – czwartej fazy procesu uzależnienia się od nikotyny. Palenie regularne oznacza wypalanie papierosów w stałych odstępach, początkowo przynajmniej raz w tygodniu, a następnie z rosnącą częstotliwością pod wpływem różnorodnych sytuacji życiowych lub kontaktów interpersonalnych. Łatwy dostęp do papierosów jest czynnikiem sprzyjającym regularnemu paleniu dzieci i młodzieży. Społeczna obojętność, przyzwolenie rodziców, brak konsekwentnie realizowanej polityki przeciwtytoniowej w szkole i w lokalnej społeczności torują drogę do utrwalenia palenia. Końcową, piątą fazą jest pełne uzależnienie cechujące się fizjologicznym zapotrzebowaniem na nikotynę. Na zjawisko to składa się tolerancja nikotyny, głód nikotynowy w razie podejmowania prób rzucenia palenia, a także wysokie prawdopodobieństwo powrotu do palenia papierosów. Długość trwania poszczególnych faz procesu uzależnienia od nikotyny jest wypadkową wielu czynników i wykazuje indywidualne zróżnicowanie. Zazwyczaj od momentu pierwszych prób palenia (faza druga) do palenia regularnego (faza 9 czwarta) upływają 2-3 lata. Lewenthal, Fleming i Glynn wysunęli tezę, iż okres od początkowych prób do regularnego palenia może być rozciągnięty w czasie szczególnie wówczas, gdy udaje się wydłużyć przerwę między wypaleniem pierwszego i drugiego papierosa w życiu. Obserwacja ta sugeruje, iż dla opóźnienia wieku pierwszej próby palenia i momentu wejścia w fazę regularnego palenia, kluczowe znaczenie mają psychospołeczne czynniki usposabiające dziecko do rozpoczęcia palenia.
